Hit ūi kiò lán tō "màichhap chèngtī" ê pêngiú
"Lán kám ēsái mài kóng chèngtī?" Chinchōe Tâioânlâng teh tōahàn ê kòetêng, putsî ē tútio̍h hitchióng nā lán kóng tio̍h chèngtī, chèngtī jînbu̍t, siāhōe būntê, le̍ksú sūkiāⁿ, tō kóaⁿkín kā ōetê tòng khílâi, ài lán mài thólūn chèngtī ê lâng.
Chitphiⁿ goânté tī Sêngtāi kap TBK ha̍pchok ê khò tangtiong ēng Tionggíbûn siá, m̄koh thoa 2 tang lóng bô khan'chhutlâi, 2 tang hoatseng chiâⁿ chōe tāichì, sitkhì chiâⁿ chōe hó kihōe lâi hoatpiáu, hoâiⁿti̍t chitmá tō e̍k chò Tâibûn lâi kap tāike hunhióng.
"Lán kám ēsái mài kóng chèngtī?" Chinchōe Tâioânlâng putsî ē tútio̍h hitchióng nā lán kóng tio̍h chèngtī, chèngtī jînbu̍t, siāhōe būntê, le̍ksú sūkiāⁿ, tō kóaⁿkín kā ōe tòng'khílâi, ài lán mài thólūn chèngtī ê lâng.
Lán lâng, oa̍h tī siāhōe tangtiong, kám ū hoattō͘ 100% thoatlī chèngtī? Hō͘ góa siūⁿtio̍h, chòekīn 1 pái kongtâu chêng, Tâioân ê koachhiú tī Instagram ê Story íniōng Wislawa Szymborska ê si "Children of the Age" kîtiong 1 tōaⁿ: 'lí kóng ê ōe, ū chèngtī ê hôeim, lí ê tiāmcheng, teh piáuta̍t chin chē ōegí, hoâiⁿti̍t ánná khòaⁿ lóng sī ū chèngtī ê.'
Whatever you say reverberates, whatever you don’t say speaks for itself. So either way you’re talking politics. - Wislawa Szymborska "Children of the Age
Goânbûn chiâⁿ chhùbī, lán ū êng tō lâi tha̍k khòaⁿmāi.
Chènglâng sinkhupiⁿ chit ūi kiò lán tō "mài chhap chèngtī" ê pêngiú, m̄sī tī bīnchú hòa liáu ê Tâioân chiah chhuthiān, 1967 chhutpán, tē 1000 kî ê "Tâioân Kàuhōe Kongpò" tō khanchhut 1 phiⁿ "Kitoktô͘ kap Chèngtī" lâi hoánèng sutongsî bo̍ksu ánná khòaⁿthāi hōeiú chhiáⁿ kàuhōe mài chhap chèngtī ê chōnghóng.
“Kàu-hōe m̄-thang chhap chèng-tī! Kàu-hōe kap chèng-tī sī bô siong-koan ê nn̄g hāng sū. Chèng-tī sī sè-sio̍k ê tāi-chì. Kàu-hōe eng-kai tio̍h chiâⁿ-chòe sîn-sèng ê khì-kū. Kàu-hōe tio̍h thoân hok-im. Chhap chèng-tī ê kàu-hōe sī í-keng lī-khui chin-lí ê lō”
Ū sìntô͘ ánne kóng, tō tāipiáu kàuhōe ū chò sáⁿtāi. 1952, Lâm, Pak Tiúⁿló Kàuhōe ha̍ppèng, koh kaji̍p "Phó͘sè Kàuliân (World Council of Churches)". Chit ê khòa tēkhu, kàuphài ê choânkiû cho͘chit, chiâⁿchòe Chiúⁿ Kàise̍k ê uihia̍p, tī THBK ah tī Liânha̍pkok lāité ê sî, Phó͘sè Kàuliân sêngjīn hitsî ê "Húilūi (Tiongkiōng)". Tiongkok Kokbîntóng tō soán tī Tiúⁿló Kàuhōe lâi tâi 100 tang ê 1965, sêngli̍p "Achiu Kitokkàu Hō͘kàu Hoánkiōng Liânha̍phōe". Thàukòe "Pìbi̍t Kàutô͘ (Tóngkok Kitoktô͘)", ia̍h tō sī liáupeh'á, thàukòe kòbi̍t, uihia̍p, phoephêng, tùi kàuhōe lōegōapō͘ siāngsî lâi kā Tiúⁿló Kàuhōe tī Tâioân ê énghiónglat kàngkē. Lán sī tìkàu 2021 kongkhai ê pòkò, chia̍h chaiiáⁿ chit ê "819 Choanàn", tóngkok phài 1,169 lâng lâi phōaⁿ ké sìntô͘, téngî 1 keng kàuhōe tō ū 1 ê liáupeh'á.
林宜瑩
2021 5 goe̍h kongkhai ê tiâucha, kongkhai ū 1,169 ê THBK ê liàupê'á tī Tiúⁿló Kàuhōe lāité.
Siá chit phiⁿ pòtō ê chokchiá sī Úi Lésùn bo̍ksu, i tī 1959 lâi tâi ho̍ksāi, mā thégiām sutongsî ê Pe̍hsek Khióngpò͘ kap Káigiâm siāhōe. 1964 Phêⁿ Bêngbín hŏng koaiⁿ tī chhù'nih i mā bat khì kā i koansim. Āu'lâi teh chò Tiúⁿló Kàuhōe Chónghōe ChóngKànsū sî, bīntùi Tiongkoktóng ê iaukiû: Tiúⁿló Kàuhōe ài thè chhut Phó͘sè Kàuliân, bô gōa kú tō hoatpiáu chit phiⁿ bûnchiuⁿ. Soah siūⁿbehkàu I tńg Bíkok liáu, tō chiâⁿchòe o͘miâtoaⁿ. bô kihōe koh tah tī Tâioân ê thó͘tōe.
Chitphiⁿ pòtō, Úi Lésùn bo̍ksu, chin piàⁿsè hôeèng sìntô͘ kóng "mài chhap chèngtī" ê ìkiàn:
Kì-jiân in ū án-ni kóng, in tī bû ì-sek tiong ū piáu-sī in khiā tī chi̍t chióng ê chèng-tī li̍p-tiûⁿ. In-ūi "m̄-chhap" chit kù ōe, í-keng ū keng-kè chit-chióng soán-te̍k. "M̄-chhap" nā chiâⁿ-chòe pho͘-piàn, hō͘ tāi-ke lóng án-ni kiâⁿ, ōe piàn chòe "anarchy" (bô chèng-hú chú-gī-chiá.)
I tī bûn tiong kílē Eng, Bí, 2 kok chiamtùi Kunchú Li̍phiān ê soánte̍k, íki̍p kangchhiúⁿ thâuke kap lôkang bôkâng ê li̍ptiûⁿ soánte̍k, lóng ū kitoktô͘ chhamú tī in tiongkan, mā lóng ū chò soánte̍k kap hoatpiáu katī ê ìkiàn. Che, tōsī 1 chióng chèngtī ê piáuhiān. Iā tō sī kóng, lán ta̍k só͘chāi lóng kah chèngtī ū koanhē, nā ánne, bo̍ksu mn̄g 1 kù: "M̄chhap chèngtī ê siaⁿ sī teh tùihù tó chi̍tchióng ê chèngtī?" khausé hitūi kiò lán mài chhap chèngtī ê hōeiú. M̄koán soánte̍k ánná, bo̍ksu māsī ho͘io̍k soánte̍k pitsu ài óng konggī, kongpêng, láusi̍t ê honghiòng kiâⁿ, bēsái ū phianchha.
Tongjiân, kàuhōe kongpò koh ū bo̍ksu ê li̍ptiûⁿ, tongjiân ài ēng siōngtè ê ōe lâi chò hôeèng. Bo̍ksu tō unjiû ê íniōng Sèngkeng lāité ê ōe, kah tho̍kchiá, nā sī tútio̍h chitchióng "kiò lán mài chhap chèngtī ê pêngiú" tō iōng chit tōaⁿ lâi kā in siàbián.
It-chhè ê khó͘-to̍k, oàn-hūn, siū-khì, soan-jióng, húi-pòng, í-ki̍p it-chhè ê ok-to̍k, lóng tio̍h tùi lín tiong-kan tû-khì. Koh tio̍h ēng jîn-chû saⁿ khoán-thāi, chûn lîn-bín ê sim; tāi-ke saⁿ sià-bián, chhin-chhiūⁿ Siōng-tè tī Ki-tok bat sià-bián lín chit iūⁿ.
2021 nîté - 2022 nîchho͘, Tâioân Tiúⁿló Kàuhōe tī kok sianchi kípān "Koksī Siaⁿbêng 50 Chiunî Kìliām" lépài oa̍htōng. Lán ēsái tī oa̍htōng ê Facebook ti̍tpò ēbīn lâuōe ê só͘chāi koh khòaⁿ tio̍h hit ūi kiò lán "mài chhap chèngtī" ê sìntô͘ ah. I siá Tiongbûn kóng "Koksī Siaⁿbêng kám ū chèngtī li̍ptiûⁿ? Góa hibāng kàuhōe sī kantaⁿ siōngtè ê só͘chāi." Tiúⁿló Kàuhōe tī Tâioân, Énghióng Tâioân ê bīnchú mā tùi bîncho̍k, gígiân ê póchûn, tōatōa kònghiàn. 1971 "Tùi Koksī ê Siaⁿbêng kap Kiàngī", 1975 "Goán ê Ho͘io̍k", 1977 "Jînkhoân Soangiân" lóng sī chiâⁿ tiōngiàu ê le̍ksú bûnkiāⁿ. Bián koh kóng kináji̍t hunhióng ê chitphiⁿ khan tī Tâioân chhutpán siōng kú ê pòchóa.
Tha̍k chit phiⁿ "Kitoktô͘ kap Chèngtī" thang hō͘ lán jīnbat cháchêng tùi Tâioân bīnchú hōnghiàn ê jînbu̍t, koh inūi iōng Tâigíbûn, Pe̍hōejī susiá kèngka tinkùi. Suibóng "Tâioân Kàuhōe Kongpò" kanna sī kàuhōe lōepō͘ ê chhutpánphín, si̍tchè siōng mā énghióng koh khanliân kui'ê Tâioân siāhōe. Chin khósioh tī 1969 liáu, hō͘ THBK lâi kìmchí, kàu taⁿ.